ششمین نشست تخصصی همایش بین‌المللی «جایگاه زن در تمدن ایران و اسلام»، با محوریت: «نقش زنان در اقتصاد خلاق، کارآفرینی و مسئولیت اجتماعی»، 23 تیرماه 1399، در تالار محتشم بنیاد ایرانشناسی به صورت مجازی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی بنیاد ایرانشناسی،‌ این نشست تخصصی با حضور دکتر فرزانه شرفبافی، مدیر عامل شرکت هواپیمایی کیش ایر، دکتر سیده‌ فاطمه مقیمی، عضو کمیته علمی همایش، دکتر دلبر نیروشک،‌ روانشناس بالینی از آمریکا،‌ دکتر آنا استامو، عضو اتحادیه زنان مسلمان جهان (یونان)، همراه بود.
در ابتدای نشست، دکتر مقیمی ضمن تشکر از رئیس محترم بنیاد ایران‌شناسی برای فراهم آوردن فضای هم‌اندیشی با کارشناسان داخلی و بین‌المللی، در خصوص مسئولیت‌های اجتماعی و اقتصادی زنان گفت: زنان برای مسئولیت‌پذیری در جامعه هیچ فضایی را به غیر از مسئولیت‌های اقتصادی احساس نمی‌کنند و مسئولیت‌پذیری خانوادگی را اولویت اصلی خود می‌دانند. زنان به عنوان اولین و مهمترین اولویت مسئولیت مادری، همسری، دختری و فرزندی را به دوش می‌کشند و در صورت حضور در عرصه‌های اجتماعی نیز با در نظر گرفتن اولویت اول به فعالیت خود ادامه می‌دهند. بر طبق گفته مرکز آمار ایران، حدود 13 درصد از زنان مشغول به کار هستند در حالی که این آمار به اقتصاد خارج از منزل اشاره می‌کند و اقتصاد اصلی در بنیاد خانواده شکل می‌گیرد.
دکتر مقیمی تصریح کرد: امروزه در ایران بخش‌های تخصصی، دانشگاهی، علمی و پژوهشی با بیش از ۶۰ درصد میزان ظرفیت پذیرش دختران و زنان در حال فعالیت است. همچنین حضور زنان در تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌ها روشنگر زندگی و اقتصاد پیشرو برای آینده کشور خواهد بود.
در ادامه نشست دکتر فرزانه شرفبافی، در خصوص نقش زنان در حوزه اقتصاد و مسئولیت‌های اجتماعی گفت: حضور زنان در عرصه مسئولیت‌های اجتماعی در جامعه را باید با نگرشی به دور از نگاه جنسیتی و از منظر انسانیت مورد بررسی قرار داد که در این راستا نیازمند توسعه توانایی‌های فردی زنان مبتنی بر توانمندی‌ها، شخصیت و استعدادهای ذاتی آنها در جامعه و خانواده هستیم. رفتار زنان در جامعه نشانگر نوع تفکر حاکم در آن جامعه است. هرچه زنان در اقتصاد و کارآفرینی سهم بیشتری داشته باشند، آن جامعه توسعه یافته و پیشرفته تر است.
وی افزود: از جمله موانع پیشرفت جوامع، عدم توجه به توسعه فردی است. اجتماع بالنده‌ و توانمند با آموزش و تربیت صحیح، توانایی‌های بالقوه افراد جامعه را عملیاتی کرده و باعث رشد و پیشرفت خود می‌شود. ‌وظایف ذاتی یک فرد در اجتماع آشنایی با قوانین اجتماعی و ایجاد تعامل با افراد جامعه است. زنان با تدوین و انتقال فرهنگ و سنن در شکل‌گیری فرهنگ تعامل در جامعه نقش بسزایی دارند. بطور مثال زنان نقش موثری در انتقال سینه به سینه آیین‌ها و روشهای طبخ، مصرف، استفاده و انتخاب مواد غذایی دارند. زنان باید در تمام عرصه‌ها حضور داشته باشند و برای توسعه اجتماعی تلاش کنند. نقش آفرینی زن در جامعه می‌تواند شامل تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی، فرهنگی، حفظ محیط زیست و ... باشد. هر انسان کاملی همه این ابعاد را در کنار هم دارد. البته اهمیت نقش زن در خانواده بیشتر است. زن یک نقش کلیدی در اختیار دارد و آن نقش زایندگی و تربیت نسل آینده است. زنان باید بدانند که مسئولیتی فراتر از مسئولیت حال حاضر دارند و آن مسئولیت سازنده این است که در آینده اجتماع را به کدام سمت و سو می‌کشانند و با چه نگاه و تفکری آینده اجتماع را می‌سازند. بنابراین نقش فردی یک بانو به عنوان یک انسان حرفه‌ای این است که ممکن است دارای شغل در جامعه باشد و از طرفی نقش دیگری هم دارد که انسان سالم و صالح برای آینده تربیت کند.
دکتر شرفبافی در ادامه نشست ضمن معرفی کتاب "گذار زن از گدار تاریخ"، در خصوص نقش آفرینی زنان در طول تاریخ، تأکید کرد: این کتاب به نوشته محمد ابراهیم باستانی پاریزی، نقش‌آفرینی‌های زنان در طول تاریخ و حضور کلیدی آنها در حوادث تاریخی را نشان می‌دهد. یکی از نکته‌های اصلی این کتاب این است که یک زن در اجتماع صرفاً‌ یک مادر و دختر خانه نیست و می‌تواند در جامعه بلند پروازی‌هایی کند همانطور که در طول تاریخ اسلام و دیگر ادیان باستانی زنان توانمند و قدرتمند داشته‌ایم.
وی در پایان تأکید کرد: آنچه که برای ایجاد فعالیت‌های اقتصادی و مدیریتی در اجتماع برای زنان جای سوال دارد، این است که آیا زنان می‌توانند در عرصه‌های اقتصادی جامعه موفق باشند؟ بنابر تحقیقاتی که بنده در صنعت هوایی انجام داده‌ام، شانزده درصد جامعه یک شرکت هوایی از تمام رده‌های کارمندی و مدیریتی را زنان تشکیل می‌دهند و شانزده درصد مدیران این شرکت‌ها نیز زنان بوده‌اند. بنابراین با حضور زنان در همه عرصه‌های اقتصادی، فضا برای رشد و ارتقاء آنان نیز بوده است. این تساوی اعداد نشان می‌دهد اگر حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی بیشتر باشد فضا برای رشد و بالندگی و دسترسی به سمت‌های بالاتر و موقعیت‌های شغلی بالاتر وجود دارد. در این راستا برای اینکه فرد نقش انسانیت و نقش مسئولیت اجتماعی‌اش را در جامعه به درستی ایفا کند توصیه‌هایی به ایجاد تعادل در همه حوزه‌های انسانی اجتماعی و نقش‌آفرینی در خانواده و اجتماع در دین مبین اسلام و در دیگر ادیان شده است. یک بانو در درجه اول وظیفه توسعه فردی دارد و باید این کار را از خود شروع کند و روند رشد خود را فراهم کند تا در مرحله بعد بتواند آیندگان را تربیت کند.
در ادامه نشست دکتر نیروشک در خصوص تحولات منابع انسانی و توسعه کسب و کار زنان گفت: در جهت تدوین شاخص‌های رفتاری همیشه سوال بر این است که آیا بین زن و مرد فرقی وجود دارد؟ مقالات زیادی را در این خصوص داریم که اخیراً در سال ۲۰۱۹ صحبت از شاخص‌های رفتاری در جهت رهبری سازمان‌ها در حوزه زنان مطرح شده است که بر طبق این نظریه "زنان 17 شایستگی از ۱۹ شایستگی را بیشتر از مردان دارند" و این به معنای تاثیری است که یک زن در جهت کسب و کار می‌تواند داشته باشد. بنابر تجارب بین‌المللی در حوزه اعتماد به نفس و عزت نفس، زنان همیشه به عنوان سرمایه پنهان دیده شده‌اند به معنای اینکه زنان ظرفیت‌های بالقوه‌ای دارند. در حوزه مدیریت زنان یک اصطلاحی وجود دارد که می‌گوید: "زنان همیشه در جهت تغییر مسیر حرکت می‌کنند" به خاطر اینکه باید دیده شوند و جذابیت کار زمانی برای زنان ملموس است که بتوانند تأثیرگذاری خودشان را اندازه‌گیری کنند و این جزء فلسفه زن بودن در حوزه کسب و کار است.
در خصوص حضور و فعالیت زنان ایرانی و زنان کشورهای عرب‌ زبان منطقه همچون قطر، عمان و کویت مقایسه‌ای صورت گرفته است که با وجود اینکه این کشورها در منطقه رشد یافته هستند ولی اصلا قابل قیاس با ما نیستند و ما به بهترین شکل ممکن از ظرفیت‌های حضور زنان در اجتماع استفاده می‌کنیم و این برای ما یک ارزش افزوده است.
وی افزود: همه ساله در دنیا کنگره‌ای در صنعت غذا برگزار می‌شود. یکی از بزرگ‌ترین موضوعاتی که در این کنگره به آن پرداخته می‌شود، نقش رهبران زن در رستوران‌ها است. وقتی صحبت از رهبری می‌کنیم یعنی شاخص‌های تغییر و تحول چگونه می‌تواند از طریق زنان اتفاق ‌افتد. حضور زنان در حوزه کسب و کار، خانواده و اجتماع به این معنا نیست که زن اگر نمی‌تواند باید خودش را ثابت کند بلکه به این مفهوم است که از ابتدا دختری که داخل خانواده است نقش‌های متعددی دارد و می‌تواند هم‌زمان خواهر، همسر، زن و مادر یک خانواده باشد و این قابلیت‌ها نشان دهنده آن است که یک زن ظرفیت پذیرش مسئولیت‌های متعددی را دارد.
بر خلاف باور جوامع سنتی در حوزه کسب و کار زنان در بورس و دیجیتال مارکتینگ ما شاهد رشد اقتصادی جوامع هستیم. امروزه تنها مانع حضور زنان در عرصه‌های اقتصادی عدم خودباوری و پذیرش قابلیت‌ها توسط خود زنان و جامعه است. زنان فکر می‌کنندکه نمی‌توانند تغییری ایجاد کنند و باید منتظر انتخاب شدن باشند در حالی که زنان هستند که فرصت را ایجاد می‌کنند تا دیگران استفاده کنند. امروزه و در این نسل دیگر فرقی بین زن و مرد وجود ندارد و شایستگی‌های افراد است که آن‌ها را متمایز می‌کند. بزرگترین دغدغه جوامع تفاوتها در حوزه‌های مدیریت منابع و سرمایه‌های انسانی است. امروزه در کشور عزیزمان زنان به خوبی ایفای نقش می‌کنند و سرآمد خیلی از موفقیت‌های جامعه هستند.
در ادامه نشست دکتر آنا استامو از طریق ارتباط زنده تصویری در نشست حضور داشت و در خصوص موضوع زنان و رسانه در کشورهای اروپایی و دیگر کشورها گفت: تصور زنان اروپایی و دیگر کشورها از شرایط زنان ایرانی بسیار دور از واقعیت است. بارها به ایران سفر کرده‌ام و چیزهای زیادی درباره موقعیت زنان ایرانی فهمیده‌ام. زنان ایرانی نشان دادند که آرزوهای خود را دارند و می‌توانند سطح کل جامعه را ارتقاء دهند. من معتقدم که زن ایرانی در بین زنان کشورهای مسلمان به موفقیت‌های بیشتری در زمینه تحصیلی و موقعیت‌های اجتماعی رسیده است. اما همه ما می‌دانیم که این کافی نیست و ما (زنان) راهی طولانی در پیش داریم. ما باید خودمان را سامان دهیم و قوی‌تر عمل کنیم. ما می‌توانیم با یک رهبر همکاری کنیم و اعتقاد قوی دارم که رهبری باید از سنین کودکی شروع شود و این موضوع از وقتی که زنان به دانشگاه می‌روند شروع نمی‌شود. مادران، پدران، معلمان و مدارس باید برای دستیابی به رهبری با فرزندان کار کنند. بنابراین سردرگمی قوانین در نقش زنان و مردان نیست. رهبری چیزی است که ما باید فرزندان خود را با آن ارتقا دهیم. شما می‌دانید که امروز در غرب پس از این همه مبارزات و مصیبت‌ها، زنان را در شرایط سخت می‌بینیم. زن باید در همه چیز موفق باشد و ما در اروپا با وجود دیگر لفاظی‌های مخالف که رسانه‌های اصلی باعث آن شده‌اند یا شایعاتی که ممکن است به کشورها برسند، در معرض تبعیض قرار گرفته‌ایم. من از یک کشور اتحادیه اروپا (یونان) آمده‌ام و اصالتاً یونانی هستم که به اسلام گرویده‌ام. وقتی سالها پیش سفر به ایران را شروع کردم، خیلی خوب فهمیدم که چرا در رابطه با جامعه ایران دروغ گفته می‌شود. من معتقدم زنان در ایران نسبت به زنان اروپایی قدرت بیشتری دارند که این کافی نیست اما چه باید کرد؟ ما باید با یک جامعه گسترده‌تر همکاری کنیم و باید در بخش‌های ارتقاء رهبری، آمادگی بیشتری برای مشاغل فردای زنان و مردان بخواهیم. ما باید زنان را مجبور کنیم که حتی آنهایی که در یک دهکده کوچک تحصیل می‌کنند، خودشان را سامان دهند. آنها باید شروع به ایجاد مجموعه‌هایی کنند که بتوانند به عنوان مثال محصولات سنتی خود را تولید کنند، مانند جمعی که می‌توانند تجارت خود را به خوبی ارتقا دهند یا اینکه می‌توانند سود اضافی برای خانواده‌ها کسب کنند. حتی می‌توان با این مراحل ابتدایی و ایجاد جاه طلبی‌های بیشتر برای توسعه کشور تلاش کنیم و جامعه اینگونه تغییر می‌کند. گفتن اینکه می‌دانیم شغل داریم بی‌فایده است. ما باید به زنان در خانه عرصه بدهیم و آنها را درگیر روند و قیام جامعه نکنیم. این یک اشتباه بزرگ است که همه ما باید زن و مرد با یک هدف مشترک متحد شویم. ما نباید نقش‌های خود را با هم مخلوط کنیم، بلکه باید نقش‌های خود را در وضعیت خود حفظ کنیم و در همان جهت کار کنیم. در رابطه با یک زن مسلمان محجبه که در اروپا زندگی می‌کند، این یک مبارزه مداوم است و برابری جنسیتی که همه در مورد آن صحبت می‌کنند، برای خانم‌ها بسیار سخت است به خصوص وقتی طبق تحقیقات من زنان برای همان شغلی که مردان دارند کمتر پول دریافت می‌کنند و در زمینه‌های کاری دارای تبعیض بیشتری هستند و فرصت شغلی کمتری نسبت به مردان دارند اما همین زنان محجبه و مسلمان در سراسر اروپا و مسلمانان با تلاش و کوشش به بسیاری از موارد دست یافته‌اند. آنها در زمینه حقوق بشر، برابری جنسیتی، حقوق مسلمانان و حقوق اقلیت‌ها موقعیتی‌هایی را در جامعه به دست آورده‌اند زیرا این نیازها و این ظلم باعث شده تا آنها حتی بیشتر کار کنند. به همین دلیل معتقدم که زنان در ایران می‌توانند خود را سامان دهند و استراتژی‌هایی را ایجاد کنند که دختران خود را آموزش دهند تا از آنها بخواهند جایگاه برابر در جامعه طلب کنند و این باعث پیشرفت جامعه می‌شود. این کار به جامعه ظلمی وارد نخواهد کرد و ارزش‌های خوب را ارتقا می‌بخشد. ما باید همه مصیبت‌ها و مشکلات را به سعادت کل جامعه تبدیل کنیم زیرا می‌دانیم وقتی زن، کل خانواده را رونق می‌دهد متعاقباً جامعه گسترده‌تر توسعه می‌یابد. به همین دلیل باید مدل‌های مثبتی را که در سایر کشورها کار کرده‌اند بررسی کنیم. برای مثال در برخی کشورها برابری جنسیتی در اولویت است. به طور مثال کشورهای اسکاندیناوی بعد از جنگ با حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی به یک سطح بسیار خوب در مورد برابری رسیده‌اند. ما باید از مثال‌های خوب استفاده کنیم تا در جوامع خود تلفیقی ایجاد کنیم. ما نباید هویت خود را از دست بدهیم در حالی که در حال پیشرفت هستیم. من دوست دارم زنان بیشتری را که درگیر سیاست، فرهنگ، علم هستند و در مورد آن شنیده می‌شود ببینم. با افتخار می‌شنیدم که یک معمار زن ایرانی 10 پل فوق‌العاده را در تهران ساخته است در حالی که این اتفاق در کشور من نمی‌افتد؛ فقط به شما بگویم که آنها حتی به زنان اجازه نمی‌دهند که در ساخت چنین پل‌های زیبایی حضور پیدا کند. نکته دیگری که می‌خواهم بر آن تأکید کنم، چیزی است که ما از آن به عنوان موفقیت تعریف می‌کنیم. ما نباید سردرگم شویم و فکر کنیم که زنان باید ویژگی‌های مردان را داشته باشند تا آنها را موفق تلقی کنیم. این مدل شکست خواهد خورد. اینجا پایان راه است که بگوییم زن و مرد اختلاف ندارند. ما با هم تکامل پیدا می‌کنیم. هر یک از ما با ماهیت متفاوت خود در حال پیشرفت و موفقیت هستیم. به همین دلیل هم اکنون جنبش‌های فمینیستی در جهان عمیقاً تقسیم شده‌اند زیرا دلایل محکمی برای جنگیدن در جوامع خود داشتند. زیرا واقعاً جامعه نابرابری بود، اما آنچه اکنون به آن رسیده‌اند تقسیم کامل است و آنها قادر به تولید نتایج دقیق و تازه نیستند. به همین دلیل است که آنها زنان مسلمان را در این جنبش نمی‌پذیرند، اما باید با هم یک ادعای مشترک داشته باشیم و با هم متحد شویم. ببینید همه‌گیری کووید-19به ما نشان داد که در برابر ناشناخته‌ها ضعیف هستیم. ما اگر در کنار هم نباشیم، به عنوان انسان بسیار ضعیف هستیم. آماده‌ سازی کودکان برای آموزش آنها به منظور ارتقاء جایگاه زنان و دستیابی به آنچه که به آن رسیده‌ایم، به ما کمک می‌کند. ما بازمانده از همه‌گیری هستیم، اما باید از نابرابری عمیق هم جان سالم به در بریم. زن واحد عمل ناپذیر این روش است. توسعه زن باید جزئی از راهبردی باشد که دولت‌ها در این امر، قویترین متحد باشند و با تغییر پل‌ها در سیستم‌های آموزش، رفاه اجتماعی و سیاست، رهبران فردا را پرورش دهند. ابزارهای زیادی وجود دارد که به ما در استراتژی کمک خواهد کرد. بنابراین فرد می‌تواند تحصیلات لازم را بدست آورد تا بتواند در زمینه تخصص خود فعالیت کند. خانواده خوب برای سعادت جامعه تلاش می‌کند. ما به همه مؤلفه‌های جامعه احتیاج خواهیم داشت. هرکدام از ما نقش مهمی در این چشم انداز و اقتدار مذهبی، سیاسی و آکادمیک داریم. عوامل تصمیم گیرنده باید صدای ما را بشنوند و من می‌دانم که با توسعه نقش زنان در حال پیشرفت نسل‌های آینده هستیم.
در انتهای نشست دکتر مقیمی با جمع‌بندی صحبت‌های کارشناسان نشست افزود: زنان قابلیت‌های زیادی دارند و این موضوع در تمام جوامع به اثبات رسیده است. برخلاف تصور برخی رسانه‌ها و افراد مبنی بر اینکه زنان جایگاه واقعی خودشان را نداشتند می‌توان گفت که مسئولیت در هر جامعه‌ای از خانواده شروع می‌شود بنابراین نظام ساختاری در یک خانواده می‌تواند این مسئولیت‌پذیری را در دل یکایک افرادی که درآن جامعه کوچک اولیه و نهاد اصلی یعنی خانواده شکل ‌دهد. کسی که به عنوان مهمترین اثرگذاری در خانواده نقش تربیت و پیشبرد اهداف خانواده را به عهده دارد، مادر خانواده است. اصلی‌ترین مسئولیتی که یک زن در خانواده دارد؛ تربیت فرزندان و امنیت جامعه اولیه یعنی خانواده است که در این راستا امروزه مسئولیت حمایت از شرایط سلامت در خانواده را به عهده مادر گذاشتند. بنابر تجربیاتی که در چند دهه اخیر داشته‌ایم مانند زمان جنگ، زنان به عنوان پشتیبانی از جبهه‌های جنگ بودند و حضور داشتند حتی تربیت فرزندانی که به جبهه‌ها اعزام شدند و توانستند برای دفاع از کشور تلاش کنند توسط زنان این سرزمین انجام شده است.
با تغییر نگاه در جامعه انسان مسئولیت‌پذیر و سالم بوجود می‌آید. تغییر از تربیت در درون خانواده شروع می‌شود. زنان موفق همراهی و پشتیبانی همسر، پدر، برادر و فرزندان خانواده خود را داشته‌اند. "بنابراین تربیت پذیرش حضور زن در جامعه خارج از خانواده تأثیر بسیار زیادی در تغییر نگاه رشد اقتصادی یک جامعه خواهد داشت". آموزش اعتماد به نفس در نهاد خانواده تأثیر بسزایی در رشد و بالندگی زنان برای حضور و فعالیت در حوزه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی خواهد داشت و زنان باید به این خود باوری برسند و منتظر انتخاب شدن نمانند. در پایان از حضرت آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای که با نگاه بسیط خود امکانات حضور در این نشست را فراهم آوردند تشکر و قدردانی می‌کنم. کتاب «فلسفه زن بودن» از تألیفات معظم‌له که به شش زبان زنده دنیا منتشر شده است بسیار قابل استفاده و بهره‌برداری در حوزه مطالعات حقوق زنان می‌باشد.