دومین نشست تخصصی همایش بین‌المللی «جایگاه زن در تمدن ایران و اسلام»، با محوریت: «نقش زنان در تحکیم بنیان خانواده با تأکید بر اهمیت آموزه‌های فرهنگی»، یکشنبه 15 تیرماه 1399، در تالار محتشم بنیاد ایرانشناسی، به صورت مجازی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی بنیاد ایرانشناسی، این نشست تخصصی با حضور، دکتر شیدا مهنام، دبیر علمی همایش، دکتر سیده ماهین نقوی، روانشناس از دانشگاه تهران،‌ دکتر دلبر نیروشک،‌ روانشناس بالینی از آمریکا،‌ دکتر ساقی ساقیان، روانشناس از دانشگاه کالیفرنیا، خانم پروفسور دوتامب، بنیان‌گذار و موسس بنیاد روش‌شناسی از آمستردام، همراه بود.
در ابتدای نشست، دکتر نیروشک در خصوص موضوع: «نقش مهارت coaching (مربیگری) در ارتقاء سطح هوشمندی خانواده»،‌ سخنرانی کرد و گفت: در خصوص نقش زنان در جامعه و خانواده اولین معیاری که مورد بررسی قرار می‌گیرد، نحوه فرصت‌سازی و توانمندسازی زنان است. در این راستا بهداشت جهانی معتقد است که توسعه فردی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به تمام استعدادها و مهارت‌ها و توانمندی‌های خود پی ببرد و بتواند معنای جدیدی را با آن قابلیت‌ها تعریف کند. زن بودن به عنوان سرمایه پنهان در جامعه و خودباوری زنان، دغدغه همه کشورها حتی کشورهای توسعه یافته است. در حال حاضر با توجه به شرایط همه‌گیری ویروس کرونا، فراهم آوردن شرایط استواری، انسجام و یکپارچگی خانواده با نقش آفرینی زنان میسر است. به طور مثال در زمان بحران، زنان دغدغه ارتباط با فرزندان و همسر را دارند تا برای گذر از بحران آن‌ها را مورد حمایت خود قرار دهند.
وی افزود: امروزه حوزه جدیدی با نام حوزه مسئولیت اجتماعی در قبال خانواده که مرتبط با جامعه است و حوزه مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها در قبال حفظ تحکیم خانواده مطرح شده که یکی از بزرگترین نگرش‌ها و فرصت آفرینی‌هایی است که همزمان زن را در جایگاه اقتصادان و مدیر ارشد می‌بیند و هم او را در جایگاه یک مادر مهربان یا خواهر و یا حتی عضوی از خانواده که می‌تواند محوریت خانواده را به عشق و محبت برگرداند. این فلسفه نشان دهنده این است که زن تا چه حد می‌تواند قابلیت ایجاد کند.
وی در خصوص اهمیت آموزش زنان در جهت خودباوری تأکید کرد: اکثر زنان در جهان نمی‌دانند چه ظرفیت‌هایی دارند که این نشان از عدم آگاهی است. اگر ما بتوانیم نگاهمان در حوزه توانمندسازی زنان را در جهت آگاهی بخشی به آنها سوق دهیم تا به این درک برسند که به عنوان سرمایه می‌توانند قابلیت و فرصت آفرینی ایجاد کنند و این خود بالقوه یک ارزش است.
وی تصریح کرد: بیشتر مقالات موجود در مورد نقش زن پیرامون رشد اخلاقی خانواده است. زن با توجه به توانایی‌ها و نقشی که در خانواده دارد می‌تواند ارزش آفرینی کند. خانواده یک سازمان است و همان‌گونه که ما در سازمان، فرهنگ سازمانی داریم، در خانواده نیز فرهنگ فرزندپروری وجود دارد که برگرفته از ارزشی است که زنان سینه به سینه انتقال می‌دهند و ما متوجه می‌شویم یک مادر سالم از نظر سلامت روانی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا عامل رشد خانواده شود. برای ایجاد تغییر در شرایط زنان دانستن این نکته ضروری است که زنان همیشه حق انتخاب دارند. انتخاب می‌تواند عامل رشد فردی و خانوادگی در زنان باشد.
در ادامه نشست دکتر ساقیان،‌ در خصوص موضوع: «زن و احیاء ارتباط در خانواده»، به ایراد سخنرانی پرداخت. وی با اشاره به نقش زن در تحکیم خانواده گفت: مهمترین هدف خانواده رسیدن به آرامش است که در این راستا آگاهی بخشی به زوجین برای بیان تفاوت‌های دوران تجرد و تأهل حائز اهمیت است.
وی افزود: بسیاری از بزرگان دینی و روانشناسان دنیا از زن به عنوان محور اصلی ایجاد آرامش در خانواده یاد می‌کنند. در تاریخ ایالات متحده آمریکا آمده وقتی گروهی از زنان و مردان مهاجر به خاطر شرایط بد آب و هوایی دچار مشکل شدند و خود را برای ادامه راه ناتوان دیدنند، خانم‌ها با امید بخشیدن به مردانشان آنها را به ادامه راه ترغیب نموده و سفر را با موفقیت به سرانجام ‌رساندند. در فرهنگ مذهبی خودمان نیز حضرت فاطمه (س) را داریم که ایشان با هوشمندی بالا در تمام ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی زبانزد شده‌اند. ایشان خطبه‌ای در مورد توحید دارند که از نظر مضمون و محتوا بی‌نظیر است و حضرت زینب (س) که ایشان نیز در بدترین شرایط روحی با از دست دادن عزیزترین کسانشان با رشادت خطبه‌ای در مقابل یزید خواندند و وقتی از ایشان سوال می‌شود که "چه میبینی می‌گویند من هیچ چیز جزء زیبایی نمی‌بینم". این نمونه‌ها قسمتی از قدرت و نقش زنان به لحاظ عاطفی، فکری و حمایت آفرینی در همه زمینه‌ها را نشان می‌دهد.
دکتر ساقیان با اشاره به نگرش غلطی که در افکار عمومی نسبت به زنان خانه‌دار وجود دارد گفت: خانم دکتر کندی سال‌ها پیش در کتاب خود مطرح کرد که فکر می‌کنند زنی که خانه‌دار است کاری انجام نمی‌دهد و بی‌مصرف و بی‌فایده است و این احساس ایجاد شده انرژی و اعتماد به نفس خانم‌ها در مسئولیت خطیری که دارند را پایین می‌آورد. او در کتاب خود از شاهکار عظیم و مسئولیت‌هایی که زنان در خانه انجام می‌دهند از جمله کنترل شوهر، فرزندان و خانواده و به طور کل جامعه صحبت می‌کند. در کشور آلمان و فرانسه به خاطر اهمیت این مسئله برای زنان خانه‌دار حقوقی را در نظر گرفته‌اند. آنچه امروزه در سازمان‌های مردم نهاد در آمریکا مورد بحث است؛ قدرتمندی زنان با قابلیت مدیریت چندگانه است، به طوریکه هم توانایی کنترل مسائل داخل خانه را دارند و هم در اجتماع مشغول به فعالیت هستند.
این استاد دانشگاه با بیان محورهای نقش بنیادین زنان در تحکیم خانواده گفت: اولین و مهمترین محور، محور «عاطفی» است."Emotional availability sensitivity" (در‌دسترس بودن عاطفی) که از نظر روانشناسی بسیار حائز اهمیت است و زن هرچه برخورداری بیشتری به در دسترس بودن عاطفی داشته باشد، اکسیژن عاطفی بیشتری در خانواده جریان خواهد بود. میکل آنژ می‌گوید من از بوسه مادرم میکل آنژ شدم. در گذشته بر این باور بودند که بیماری اسکیزوفرنیا به صورت ارثی منتقل می‌شود اما اکنون روانشناسان و محققان به این نتیجه رسیده‌اند که یکی از دلایل بیماری اسکیزوفرنیا قطع ناگهانی روابط مادر با فرزند است.
محور دوم «محور نگرش» است. امروزه در غرب و متأسفانه در ایران نگرش مادی‌گرایانه و مصرف‌گرایانه در بین زنان به وجود آمده است. زنان باید بدانند که دارای چه جایگاهی هستند و کجا ایستاده‌اند. مشکلاتی که امروزه در خانواده درمانی دیده می‌شود و همچنین گسست‌های بین زوجین، عمدتاً از دیدگاه‌های مادی نشأت می‌گیرد. جنبش‌های فمینیستی همیشه سعی دارند زنان را قربانی نشان دهند و نقش زن را برای تولید مثل و جبر طبیعت بیان ‌کنند، در حالی که این موهبتی است که خداوند در وجود زنان گذاشته است. این واقعیت در فرهنگ بومی ما کاملاً مشهود است و ما زنانی را از نژادهای مختلف ایرانی داریم که با وجود نداشتن تحصیلات عالیه در جامعه و با کمترین سرمایه مادی و امکانات، با تکیه بر سرمایه خانواده توانستند در تربیت فرزندانشان و مدیریت خانواده موثر باشند.
محور سوم «محور هویت» است، به معنای فهم بنیادی و قدرتی که زنان دارند. ما در جامعه زنانی را می‌بینیم که به بهترین وجه خانواده را اداره می‌کنند و یا زنان قدرتمندی که نقش کلیدی در تفکر و تحول جامعه دارند مانند پروین اعتصامی، بانویی که در ادبیات کشور، تفکر جامعه و تغییر فرهنگ فکری نقش داشتند.
محور چهارم «محور آرامش‌آفرینی» است. زنان نقش کلیدی در آرامش‌آفرینی در خانواده به همسر و فرزندان دارند. زنانی که به هویت خود در خانواده واقفند، آن خانواده از سلامت بالایی برخوردار است و حد انرژی و سلامت افکار و توان بچه‌ها و بستر ایمنی خانواده بسیار بالا است و مرد در بستر آن خانواده به خوبی رشد پیدا می‌کند.
وی در پایان تأکید کرد: نکته‌ای که نباید در زنان نادیده گرفته شود تضاد قدرت و لطافت زنان است. زن با وجود لطافت از درون، بسیار قوی و محکم است. اما این قدرت به این معنا نیست که تمام مسئولیت‌ها به عهده آنها باشد بلکه باید مسئولیت‌ها تقسیم شود. زنان مانند گلی هستند و در عین حال که می‌توانند به خانه نشاط و طراوت و زیبایی بدهند، نیازهای ضروری نیز دارند. "زنان در عین حال که بال پروازند باید به آنها پر و بال نیز داده شود". آن ‌چیزی که می‌تواند در جامعه به وضعیت ازدواج و مشکلات کشور کمک کند همان آگاهی است. برای اینکه مشکلات خانواده بیشتر نشود و خانواده‌ سالم بماند و جوان‌ها گرایش بیشتری به ازدواج پیدا کنند باید دیدگاهشان متعالی شود و به دیدگاه مصرف‌گرایی و مادی‌گرایی کمتر توجه داشته باشند. همچنین به آقایان توصیه می‌شود که به زنان و همسران خود بال دهند و به جایگاه و مقام زنان و نوازش روحی آنها توجه نمایند. امروزه مردان به دلیل بی‌توجهی به همسران خود، آنها را به سمت مادی‌گرایی و آرایش‌های ظاهری سوق می‌دهند.
در ادامه دکتر ماهین نقوی، با موضوع: «اصول روانشناختی ناظر بر تحکیم بنیان خانواده در گستره سلامت روان زنان و دختران»، سخنرانی کرد.
وی با بیان اینکه رکن اصلی تحکیم بنیان یک خانواده و بررسی نقش‌پذیری زنان در خانواده به عنوان محور اصلی و هسته اولیه اجتماع است، خانواده را مناسب‌ترین جایگاه و قابل احترام‌ترین جغرافیا برای تامین نیازهای انسان و بهترین بستر برای تامین امنیت و آرامش روانی دانست و افزود: در عصر کنونی نظام خانواده دچار چالش‌هایی شده است که کم‌کم آن را به آوردگاه‌هایی سخت می‌کشاند. مهمترین عامل تحکیم و ثبات یا تزلزل و فروپاشی خانواده،‌ چگونگی ارتباط‌ها و داد و ستدهای عاطفی میان اعضای خانواده، به ویژه زن و شوهر است. عوامل مختلفی در تحکیم یا تزلزل آن نقش دارد که می‌توان به طور کلی آنها را به عوامل فردی و اجتماعی تقسیم کرد و با توجه به اهمیت هر کدام از آنها، نمی‌توان هر یک را به تنهایی در این مسیر کافی دانست. بیان هر کدام از این عوامل با رویکرد روانشناسی اجتماعی، راهی برای رشد و ثبات خانواده از طریق معرفی باورها، اخلاقیات و سنت‌های فرهنگی و دینی بر روان زنان و دختران در پیکره خانواده است.
وی تصریح کرد: روانشناسی اجتماعی علمی است که به عوامل موثر و انگیزه‌سازی برای بارور کردن ارتباط زنها و مردها خصوصاً از بدو تولد توجه دارد. دختر در نقش دختری باید به جایی برسد که هویتش آشکار شود و متوجه باشد که دارای هویت زنانه است. نقش خواهری و نقش مادری و عشق بی‌قید و شرط آنها باعث تعادل بخشیدن در تحکیم خانواده می‌شود. به عنوان مثال در دین مبین اسلام حضرت زینب (ع) و حضرت معصومه (ع) در نقش خواهری نقش بسیار برجسته‌ای داشتند.
وی در پایان تأکید کرد: مهارت استحکام روابط، ایجاد امنیت روانی در خانواده (یعنی زوجین نسبت به هم وفادار باشند)، پرهیز کردن از پیش داوری، توجه نکردن به ظواهر روابط و زندگی افراد نقش بسزایی در تحکیم بنیان خانواده دارد که در این راستا آموزش، آگاهی‌بخشی و نقش‌پذیری درست به زنان در خانواده همچون تفهیم نقش همسری، مادری و دختری بسیار حائز اهمیت است.
در ادامه نشست خانم پروفسور دوتامب، از طریق گفتگوی زنده از کشور سوئیس در نشست شرکت کرده و در خصوص موضوع: «حقوق برابر برای زنان»، سخنرانی کرد و گفت: دستیابی به حقوق برابر برای زنان فقط به ایران محدود نمی‌باشد و در بیشتر کشورهای دنیا مطرح است. اگرچه موقعیت زنان در برخی از کشورها متفاوت است اما در ذات و ماهیت یکسان است و زنان را در بیشتر کشورها شهروند درجه دو به حساب می‌آورند. دستیابی به حقوق برابر برای زنان، یک معضل اجتماعی پیچیده است و حقوق زنان در دنیا پایین‌تر از مردان است. آنها تحت کنترل مردان اعم از برادر، پدر و شوهرانشان هستند در حالیکه بر اساس قوانین حقوق بشر زنها می‌توانند همانند مردان هر آنچه که می‌خواهند در هر موقعیت سیاسی و اجتماعی و ... فعالیت داشته باشند.
پرفسور دوتامب در رابطه با چگونگی اعمال تغییرات در سطح جامعه برای دستیابی به حقوق برابر برای زنان گفت: در شیوه روش‌شناسی «Compram Methodology» (روش‌شناسی رسیدگی به امور پیچیده مربوط به حقوق برابر برای زنان)، جوامع باید گروه‌های فعالی از پایین به بالا (افراد فعال برای اثر گذاری در سطح پایین جامعه) و از بالا به پایین (افراد با تحصیلات بالا)، برای ایجاد تغییرات در ذهن مردم و زنان داشته باشند. «دانش برای چگونگی انجام»، «قدرت» و «عاطفه» از شاخصه‌های این روش‌شناسی می‌باشد که در رابطه با دانش باید بدانیم که زنان چگونه می‌توانند به جایگاه برابر برسند و بر روی قدرت و عاطفه جهت ایجاد تغییرات در سطح جامعه کار کنند. انجام این تغییرات به زنان کمک خواهد کرد تا ابتدا جایگاهی را که در آن قرار دارند مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار دهند. در این مرحله باید سیستم‌های آموزش، کار، تحصیلات و مواردی از این دست را بررسی و با آگاهی از تغییرات مد نظر، دولت و مسئولان را نیز مطلع کرد. به این ترتیب موقعیت زنان مشخص و مرحله به مرحله تغییرات اعمال می‌شود که در این راستا به گروه‌های فعال و بیش از همه به قانون نیاز داریم تا با تکیه بر این قوانین، تغییرات در سطح جامعه را برای دستیابی به برابری حقوق زنان فراهم کنیم.
وی در پایان تأکید کرد: به منظور بهره‌مندی جوامع از توانایی‌های بالقوه زنان، نیازمند تصویب قوانینی جهت ایجاد تغییرات برای دستیابی به حقوق برابر زنان در دنیا هستیم.
دکتر مهنام،‌ دبیر علمی همایش در پایان این نشست با توجه به مباحث مطرح شده از سوی کارشناسان در خصوص نقش زنان در تحکیم بنیان خانواده با تأکید بر اهمیت آموزه‌های فرهنگی این‌چنین نتیجه‌گیری کرد: توانمند‌سازی زنان با تأکید بر توسعه فردی و خود‌باوری امکان پذیر است که در این راستا آموزش و آگاهی‌بخشی به آنها قابل توسعه و ترویج است. مهم‌ترین و نهایی‌ترین وظیفه زنان ایجاد آرامش در خانواده است. اگر زن در خانه موجبات آرامش و پرورش یک مدیر خلاق، یک پزشک و یک شهروند خلاق را داشته باشد قطعاً آن جامعه به آرامش خواهد رسید. حضرت آیت‌ا... سیدمحمد خامنه‌ای در خصوص نقش تربیتی زنان می‌فرمایند: "شاید لزوماً‌ یک زن نباید مدیر موفق باشد اما یک زن باید یک مدیر موفق را بپروراند". اما آنچه مطرح می‌شود این است که این گل زیبا که می‌تواند مثل خودش را در وجود خود به پروراند و به دنیا بدهد، قطعاً نیاز به آبیاری، ‌حمایت، فرصت‌سازی، فضایی عاری از تبعیض و محیطی عدالت محور دارد که بتواند شایستگی‌ها و قابلیت‌های مادرانه، همسرانه و مدیریت در خانه و اجتماع را با تغییر نگرش‌ها انجام دهد. بسیاری از زنان در کشورهای درحال توسعه و توسعه‌یافته قربانی فضای مجازی و اطلاع‌رسانی‌های نادرست می‌شوند. حال آنکه دنیای غرب و کشورهای اروپایی به مادرانی که وظیفه حفظ بنیان‌های خانواده را به عهده دارند چقدر بهاء می‌دهند و چه حمایت‌ها و قوانینی در این راستا تصویب می‌شود؟ در کشورهای توسعه یافته نیز زنان را در بیشتر امور شهروند درجه دو خطاب می‌کنند و این تنها مشکل کشورهای درحال توسعه نیست.
دکتر مهنام در پایان تأکید کرد: امید است که با مطالعات صورت گرفته، زنان در کشورهای درحال توسعه و توسعه‌یافته برای بیان نیازهایشان با خودشناسی و آگاهی از توانمندی‌‌ها و کسب آموزش بتوانند این نقش‌های چندگانه را کامل‌تر کنند.