ثبت جنگلهای هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو
فرصتی برای معرفی میراث طبیعی و تاریخی ایران به جهانیان
(جنگل الیمستان، جاده هراز، شهرستان آمل)
در چهل و سومین جلسه کمیته میراث جهانی یونسکو، که از تاریخ دهم تا بیستم تیرماه جاری در شهر باکو جمهوری آذربایجان در حال برگزاری است، «جنگلهای هیرکانی» بعنوان بیست و چهارمین اثر تاریخی و طبیعی ایران، در فهرست میراث جهانی یونسکو برای سال 2019 ثبت شد.
جنگلهای هیرکانی یکی از با ارزشترین میراث طبیعی بشریت با گونه‌های گیاهی و جانوری بی‌مانند است. این جنگلها با قدمت 40 میلیون سال که بازمانده از دوره سوم زمین‌شناسی است، از آنها بعنوان تنها باقیمانده جنگلهای عصر یخبندان در جهان یاد میشود. جنگلهای هیرکانی با ۱.۹ میلیون هکتار وسعت، از آستارا در شمال استان گیلان تا گُلیداغ در شرق استان گلستان، در گستره‌ای بطول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارند. در زمان حاضر جنگلهای هیرکانی، زیست‌بوم ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار است. همچنین ۱۵۰ گیاه بومی درختی و بوته‌ای (مانند شمشاد و انجیلی) در آن یافت میشود.
موضوع ثبتِ جنگهای هیرکانی در فهرست آثار جهانی یونسکو از سال ۲۰۰۱ مطرح شد و در سال ۲۰۰۷ ایران رسماً درخواست ثبت جهانی این جنگلها را به کمیته میراث جهانی یونسکو ارائه داد. این کمیته متشکل از ۲۱ کشور عضو کنوانسیون میراث جهانی است و مسئولیت اجرای کنوانسیون را برعهده دارد. کمیته میراث جهانی در این جلسه، ۳۶ اثر پیشنهادی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را مورد بررسی قرار میدهد، که پرونده جنگلهای هیرکانی از جمهوری اسلامی ایران در بخش میراث طبیعی، روز جمعه چهاردهم تیرماه جاری، مورد بررسی قرار گرفت. بدین ترتیب ایران با ثبت جهانی 24 اثر تاریخی و طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو، در رتبه یازدهمین کشورِ ثبت جهانی، در بین ۱۶۱ کشور عضو یونسکو، قرار گرفته است.
فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران شامل 24 اثر تاریخی و طبیعی، شامل ۲۲ اثر میراث فرهنگی و دو اثر میراث طبیعی است. فهرست آثار تاریخی و طبیعی ایران بترتیب ثبت در میراث جهانی یونسکو، عبارتند از:
چغازنبیل، تخت جمشید، میدان نقش‌جهان، تخت سلیمان، بم و فضای فرهنگی آن، پاسارگاد، گنبد سلطانیه، سنگ‌نوشته بیستون، مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران، سازههای آبی شوشتر، مجموعه تاریخی بازار تبریز، آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، باغ ایرانی، مسجد جامع اصفهان، برج گنبد قابوس، کاخ گلستان، شهر سوخته، میمند شهر بابک، شوش، قنات ایرانی، کویر لوت، شهر تاریخی یزد، چشم‌انداز باستانشناسی ساسانی منطقه فارس و جنگلهای هیرکانی.
بدین ترتیب، سیزده سال پس از تلاش جمهوری آذربایجان برای ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی به نام خود، این جنگلها به نام ایران جهانی شد. نمایندگان این کشور در حالی توقع ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی را برای جمهوری آذربایجان داشتند که سهم این کشور از این وسعت جنگلی، تنها کمی بیش از 20هزار هکتار، در مقابل سهم 1.9میلیون هکتاری ایران است. بر این اساس، ایران سه سال پس از ثبت جهانی کویر لوت توانست بخش دیگری از طبیعت خود را در فهرست حافظه جهانی جای داده و تنوع اقلیمی ایران‌زمین را برای جهانیان تصویر کند.
جنگلهای کهنسال پهن‌برگی که امروز نامش جهانی شده، در دهه‌های اخیر مدام در معرض تهدید بوده و امروز نوبت حمایت بیشتر از آن است. بر اساس آمار سازمان مراتع و جنگلداری کشور، از 6.5 میلیون هکتار جنگلهای هیرکانی در شمال ایران در نیم قرن گذشته حدود 1.9 میلیون هکتار باقیمانده است. علاوه‌بر آفاتی چون شب‌پره که به جان شمشادها افتاده، آنچه بلای این جنگلهای باستانی شده، جنگل‌خواری است. سهل‌انگاریها در اقدامات محافظتی، طرحهای ناپایدار توسعه‌ای و نبود بودجه کافی در تأمین جنگلبان باعث شده از وسعت این جنگلها هر ساله در حدود 25 هزار هکتار کاسته شود و اگر جلوی برداشت غیرقانونی از منابع جنگلی، قطع غیرقانونی درختان از سوی مافیای قاچاق چوب، ساخت‌وساز و تصرف غیرقانونی زمینها، جاده‌سازی غیرقانونی، شکار غیرقانونی، چرای بی‌رویه دامها، توسعه بی‌رویه زمینهای کشاورزی و نابسامانی در اجرای کمپهای طبیعتگردی گرفته نشود، جنگلهای هیرکانی تا 70 سال آینده از بین خواهند رفت. بر این اساس، در مناطق جنگلی ورود و خروج خودرو، چرای حیوانات، شکار و قطع بی‌رویه درختان و دیگر اقداماتی که میتواند روی جنگل اثر منفی گذارد، باید ممنوع اعلام شود و حوزه جنگلهای هیرکانی بشدت مورد حفاظت قرار گیرند.
با ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی، ردیف اعتباری خاصی برای حفاظت از این منطقه در نظر گرفته خواهد شد و علاوه‌بر معرفی نام این مناطق به جهانیان، حفظ جنگل از سوی جوامع بومی، توسعه صنعت گردشگری و اَرز آوری برای کشور به ارمغان آورده خواهد شد. همچنین ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی افقهای تازه‌ای را پیشِ‌روی پژوهشگران، با هدف پایداریِ این محوطه جهانی قرار خواهد داد.
بنیاد ایرانشناسی ضمن تبریک به هموطنان و قدردانی از دست‌اندرکاران خدوم سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیط زیست، نمایندگی ایران در یونسکو و کمیسیون ملی یونسکو در ایران و دیگر دست‌اندرکاران، که با تلاش ملی و بین‌المللی باعث ثبت جنگلهای هیرکانی در میراث جهانی یونسکو شدند، امید دارد همگان با درک اهمیت این زیست‌بوم پرارزش، در صیانت و حفظ آن کوشا باشند و با تلاش و اتکال به ذات لایزال الهی، چهره ایران فرهنگی با ثبتِ دیگر آثارِ تاریخی- فرهنگی و طبیعی ایران‌زمین در میراث جهانی یونسکو به جهانیان معرفی شود.
روابط عمومی بنیاد ایران شناسی