برگزاری نخستین جلسه دفاع از رساله دكتری در بنیاد ایرانشناسی
نخستین جلسه دفاع از رساله دكتری با عنوان: «زندگی روزمره روستایی در ایران معاصر (1357- 1285)؛ مطالعه موردی شهرستان بویین میاندشت»، با حضور مسئولان بنیاد ایرانشناسی و جمعی از اساتید و دانشجویان، در تاریخ بیست و چهارم آذرماه 1397، در واحد تحصیلات تكمیلی بنیاد انجام شد.
به گزارش روابط عمومی بنیاد ایرانشناسی، این رساله از سوی آقای محمد رافعی، دانشجوی دوره دكتری ایرانشناسی بنیاد، با راهنمایی جناب آقای دكتر سهراب یزدانی‌مقدم و مشاوره آقای دكتر حسن افراخته، ارائه شد. همچنین رساله مزبور را جناب آقایان دكتر شهرام یوسفی‌فر، علیرضا مولایی توانی و دكتر املشی مورد نقد و داوری قرار دادند.
بر این اساس در این جلسه آقای رافعی در دفاع ار رساله دكتری خود چنین بیان داشت: این کار مطالعه‌ای موردی را زیربنا قرار میدهد تا از آن برای ارائه تعریفی کلی از ساختار اجتماعی روستا در ایران معاصر بهره ببرد؛ چرا كه زندگی روزمره روستایی شکلی از تاریخ اجتماعی است، که با تمرکززدایی و نگاه از پایین، به نگارش تاریخ خُرد پیرامون جوامع روستایی می‌پردازد. این رویکرد مسائل کلی و جزئی زندگی اجتماعی روستاییان را میتواند در برگیرد.
بر این اساس، در پژوهش حاضر به جامعه و زندگی روستایی ایران با تأکید بر روستاهای شهرستان بویین میاندشت در دوره بین دو انقلاب پرداخته شده و با این پیش‌فرض که هر شیء، اندیشه، رسم و آئینی گذشته‌ای دارد، در پی پاسخ به چرایی و چگونگی تداوم و تحول زندگی فرهنگی و اجتماعی روستاییان در دوره مورد بحث است. همچنین مفهوم روستا و ساختار زندگی جامعه روستایی از دیگر موضوعات پرداخته شده به آن در این رساله است.
بر این اساس در ابتدا روش و مفاهیم تحقیق در رساله مشخص شده و سپس معنا و جایگاه روستا در طول تاریخ و بویژه در ارتباط با شهر مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین ساختار جامعه روستایی با تأکید بر دین، زبان و قومیت مدنظر قرار داشته است. سطح زندگی مسئله بعدی است که ذیل آن به درآمد سرانه، دارایی، معیشت، مسکن، خوراک، پوشاک، بهداشت و سلامت، سطح سواد و بازی و تفریح توجه شده است. در آخر مالکیت بر زمین و کشاورزی بعنوان مسائلی کلیدی در ساخت زندگی روستایی ایران مورد واکاوی قرار گرفته تا به نقش و کارکرد آنها- در شکل دادن به هویت روستایی- شناخت حاصل شود.
ایشان در ادامه دفاع از رساله دكتری خود چنین بیان كرد: آنچه از این پژوهش حاصل شد، آنست كه ارائه تعریفی جامع و واحد از روستا و جامعه روستایی ممکن نیست. اگرچه روستا در قیاس با شهر پویایی کمتری دارد، اما به هیچ وجه جامعه‌ای منفعل و بدون ساختار نبوده و تداوم و تحول فرهنگی و اجتماعی روستا حاصل تجربه زیسته قرون متمادی می‌باشد که، در جهت تطبیق با شرایط محیطی و انسانی حاکم پدید آمده است. باید گفت با توجه به همین شرایط محیطی و انسانی، زندگی روستایی همیشه با سختی همراه بوده و سطح آن کمتر به یک حد استاندارد- با معیارهای امروزی- می‌رسید. در این میان مسئله مالکیت عاملی مهم در تعیین ساخت و سطح زندگی روستاییان بوده و آنرا در کنار دین میتوان از اصلیترین عوامل در شکل‌دهی به ساختار زندگی روستایی دانست.
هر چند دوره پژوهش حاضر از سال 1285 ق. آغاز میشود، اما با توجه به اهمیت مناسبات ارضی رخ داده در دوره ناصری، در بخش‌هایی از پژوهش به آن پرداخته شدهد‌است. این پژوهش با رویکرد تاریخ‌نگاری اجتماعی و با تأکید بر اسناد محلی انجام شده و ضمن توجه ویژه به جامعه روستایی بویین میاندشت از پرداختن به روستای ایرانی بمعنای کلی، غفلت نورزیده است. به این معنا که نمیتوان میان این دو امر اهم و مهمی قائل شد و هر کدام در جای خود مورد بررسی قرار گرفته است. در آخر لازم بذکر است که به تاریخ سیاسی تنها از جهت اهمیت و نقشی که بر زندگی و تحولات اجتماعی داشته توجه شده و محوریت تحقیق با تاریخ اجتماعی بوده است.
بر این اساس، این پژوهش در ابتدا به روش تحقیق و مفهوم روستا و جامعه روستایی پرداخته و در ادامه ساختار اجتماعی جامعه روستایی با نگاه به متغیرهای دین، زبان و قومیت مورد مطالعه قرار گرفته است. توجه به زندگی مادی و استانداردهای آن موضوع بعدی است. مسائلی همچون درآمد و دارایی، معیشت، سطح سواد، بهداشت، خوراک، پوشاک و مسکن در این بخش آمده‌اند. از آنجا که زندگی روستایی در ایران معاصر بشدت تحت تأثیر مناسبات ارضی قرار دارد، ساختار و مناسبات زمینداری آخرین بخش پایان‌نامه را شامل میشود. با توجه به اینکه پژوهش حاضر قید مطالعه موردی را دارد، مسائل در محدوده روستاهای شهرستان بویین میاندشت نیز مورد بررسی قرار گرفته و علاوه‌بر ارائه استنادات دیگر، با ساختار کلی جامعه روستایی ایران تطبیق داده شده‌اند. بنابراین مواردِ همسو تعمیم داده شده و مواردی که قابل‌تعمیم نبوده، به اختصار مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
وی محورهای اصلی پژوهش خود را چنین بیان كرد:
- کلیات تحقیق؛ شامل: طرح مسئله، سئوالات و فرضیات و کتابشناسی؛
- بخش نظری؛ شامل: تعریف روستا، ماهیت زندگی روستایی، رابطه روستا و شهر در ایران؛
- ساختار جامعه؛ شامل: جامعه، خانواده، فرهنگ، دین، زبان و قومیت؛ اهمیت و جایگاه هرکدام و کنشها و واکنشهای مابین آنها؛
- استاندارد زندگی بر اساس ضروریات زندگیِ روستایی؛ شامل: درآمد سرانه، سطح سواد، بهداشت، خوراک، پوشاک، مسکن و بررسی سطح زندگی جامعه روستایی و نیز بررسی تأثیر سطح زندگی بر فرهنگ؛
- مناسبات ارضی؛ شامل: توجه به مقولاتی چون زمینداری، زمین، آب، نظام کاشت و داشت و دامداری در جهت فهم بهتر زندگی روستایی.
پس از دفاع آقای رافعی از رساله دكتری خود هیئت داوران این جلسه به نقد و بررسی این رساله پرداخته، انتقادات و پیشنهادات خود را در خصوص آن بیان کردند و در انتها نتیجه جلسه دفاع توسط نماینده واحد تحصیلات تکیملی خوانده شد.
هیئت داوران بر اساس کیفیت و ارائه رساله و نحوه پاسخ به سوالها رأی نهایی خود را ارائه کردند و رساله با اتفاق آراء با نمره 19 و با درجه عالی پذیرفته شد و آقای محمد رافعی بعنوان اولین دانش آموخته دوره دکتری ایرانشناسی در واحد تحصیلات تکمیلی بنیاد ایرانشناسی شناخته شد.
گزارش تصویری برگزاری نخستین جلسه دفاع از رساله دكتری در بنیاد ایرانشناسی
